Skąd w wodach podziemnych Lądka-Zdroju wziął się radon i dlaczego w Ciechocinku są solanki.
Geneza podziemnych wód leczniczych jest zróżnicowana. W Polsce są to najczęściej wody infiltracyjne, czyli wody powierzchniowe i atmosferyczne, które wsiąkły i przemieściły się w głąb ziemi, a po napotkaniu warstwy nieprzepuszczalnej zgromadziły się ponad nią, tworząc poziom wodonośny.
Innym stosunkowo często spotykanym typem wód leczniczych są wody reliktowe. Wody te są pozostałościami dawnych mórz i pochodzą z okresu osadzania się skał, w których zalegają. Na ogół występują one w poziomach odizolowanych utworami nieprzepuszczalnymi, tworzących zamknięte zbiorniki, lecz niekiedy mieszają się z wodami infiltracyjnymi.
Wody podziemne będące efektem kondensacji pary wodnej zawartej w porach i szczelinach skalnych oraz wody juwenilne, będące roztworami hydrotermalnymi powstałymi w końcowym etapie krzepnięcia magmy, należą w Polsce do rzadkości.
Wody podziemne nie występują w stanie czystym chemicznie. Ich skład jest uzależniony głównie od rodzaju utworów, przez które przepływają oraz od czasu kontaktu wody z tymi utworami.
Woda jest bowiem dobrym rozpuszczalnikiem i rozpuszcza otaczające skały, wzbogacając się w różne składniki. Są to składniki występujące w postaci jonowej, głównie jony chlorkowe, siarczanowe, wodorowęglanowe, sodowe, wapniowe i magnezowe, a także gazy, przeważnie dwutlenek węgla, metan i siarkowodór.
Wody podziemne uznane za lecznicze występują w dużym nagromadzeniu w Sudetach, w Kotlinie Kłodzkiej wraz z przylegającymi do niej obszarami Gór Stołowych, Pogórza Orlickiego, Gór Orlickich, Gór Bystrzyckich, Masywu Śnieżnika, Gór Bialskich i Gór Złotych. W Górach Złotych funkcjonuje najstarsze w Polsce, znane już w XIII wieku, uzdrowisko Lądek-Zdrój, oferujące radonowe wody termalne.
Wody lecznicze Lądka-Zdroju są związane z proterozoicznym i staropaleozoicznym masywem skał metamorficznych, głównie z pociętymi siecią licznych uskoków gnejsami. To w ich obrębie gromadzą się wody opadowe, infiltrujące w wyższych partiach Gór Złotych i Bialskich, które następnie systemem szczelin przepływają w kierunku Lądka-Zdroju.
Przepływ ten odbywa się na znacznej głębokości, dochodzącej do 2500 m. Wody krążące w odpornych na rozpuszczanie skałach metamorficznych charakteryzują się niską mineralizacją (około 0,2 g/dm3), jednak zawierają rzadkie mikroskładniki, na przykład fluor (pierwiastek pochodzący z takich minerałów jak fluoryt, apatyt, biotyt, hornblenda i turmalin, a także z pegmatytów).
Tuż przy powierzchni terenu wzbogacają się dodatkowo w zgromadzony pod warstwą zwietrzeliny radon – szlachetny gaz pochodzący z rozpadu radu, którego źródłem są występujące w masywach krystalicznych minerały uranu. Napotykając uprzywilejowane drogi krążenia w postaci wspomnianych wcześniej uskoków i stref spękań, wody te wypływają na powierzchnię terenu. Są też ujmowane płytkimi studniami o głębokości kilku metrów. Czas przebywania wody w ośrodku skalnym oszacowano na około 5 tysięcy lat.
Wody lecznicze w Lądku-Zdroju uzyskano także ze znacznie większej głębokości, z odkrytej głębokim otworem wiertniczym strefy spękanych gnejsów zalegających około 600 m poniżej powierzchni terenu.
Duża różnica wysokości pomiędzy obszarami zasilania a strefą przepływu sprawia, iż wody lecznicze ogrzewają się. Temperatura wód w płytkich ujęciach wynosi od 17 do 28°C, natomiast w głębokim otworze Zdzisław (L-2) uzyskano wody o temperaturze 44-45°C.
Wody lecznicze Lądka-Zdroju są wykorzystywane do celów balneoterapeutycznych – kąpieli, inhalacji i kuracji pitnych. Profil leczniczy uzdrowiska obejmuje między innymi schorzenia ortopedyczne, osteoporozę, choroby układu nerwowego, reumatologiczne, choroby skóry, endokrynologiczne i górnych dróg oddechowych. Symbolem Lądka-Zdroju jest zakład przyrodoleczniczy Wojciech, zbudowany nad źródłem o tej samej nazwie. Wyposażony jest on w okrągły basen termalny i zabytkowe, marmurowe wanny z 1882 r., w których do dziś wydaje się pacjentom kąpiele.
If you’re serious about turning your blog into a business, then you need to start thinking about ways to grow your audience. Depending on your niche, there are a number of things you can do to reach more people and get them interested in what you have to say.
Krynica-Zdrój
Wody lecznicze zawierające wolny dwutlenek węgla w ilości powyżej 1000 mg/dm3 noszą nazwę szczaw. W Polsce wody tego typu występują tylko w Sudetach i Karpatach. W największym karpackim uzdrowisku – Krynicy-Zdroju są one ujmowane z 5 źródeł naturalnych i 18 otworów wiertniczych.
Jednym z najlepiej znanych krynickich źródeł szczaw jest Zdrój Główny. Pierwsze wzmianki dotyczące tego ujęcia pochodzą z 1796 r. Dziś część wody ze źródła jest pompowana do pijalni, gdzie jest wykorzystywana do kuracji pitnej, natomiast większość jest dostarczana do rozlewni jako surowiec do produkcji popularnej w całym kraju naturalnej wody mineralnej „Kryniczanka”.
Warunki formowania się szczaw w Krynicy-Zdroju są skomplikowane z uwagi na złożoną budowę geologiczną. Z tego też powodu skład chemiczny szczaw z poszczególnych ujęć wykazuje pewne zróżnicowanie. Rejon uzdrowiska jest położony na pograniczu dwóch bloków tektonicznych, oddzielonych od siebie dyslokacją krynicką, dodatkowo przeciętą uskokami poprzecznymi. To właśnie z miejscem krzyżowań się stref uskokowych związane są drogi przepływu wód leczniczych.
Pierwszym etapem formowania się szczaw krynickich jest infiltracja opadów atmosferycznych w eoceńskie piaskowce fliszu karpackiego, następnie wody te mieszają się z wodami głębszego, regionalnego systemu krążenia, które napływają w rejon uzdrowiska z dalej położonych obszarów zasilania w obrębie zlewni potoku Kryniczanka. Przenikanie wód w głąb odbywa się systemem szczelin, przeważnie do głębokości około 200 m.
Podczas tej wędrówki wody napotykają migrujący z większych głębokości dwutlenek węgla (głównie pochodzenia metamorficznego z rozkładu termalnego mezozoicznych i paleozoicznych skał węglanowych zalegających pod fliszem na głębokości około 10-20 km). Nasycając się gazem stają się bardziej agresywne dla otaczających skał – powodują ich wzmożone rozpuszczanie, przez co wzbogacają się w składniki mineralne, np. wapń, magnez, sód, żelazo, krzem.
Wykorzystując strefy uskokowe źródła szczaw wypływają na powierzchnię terenu. Szacuje się, iż wody ujmowane obecnie w ujęciach infiltrowały w końcowym okresie ostatniego zlodowacenia, a więc przebywały w środowisku skalnym około 10 tysięcy lat i dłużej.
Szczawy krynickie są wykorzystywane przede wszystkim w przemyśle rozlewniczym. Około 15% wydobycia szczaw znajduje zastosowanie w balneoterapii. Stosuje się je głównie do leczenia schorzeń przewodu pokarmowego, anemii, nerwic, cukrzycy, chorób dróg oddechowych i moczowych.
Horyniec-Zdrój
Lecznicze właściwości mają też występujące w Karpatach i na ich przedpolu wody zawierające co najmniej 1 mg/dm3 siarczków lub siarkowodoru, zwane wodami siarczkowymi. Jednym z uzdrowisk, w którym tego typu wody są wykorzystywane do celów leczniczych, jest Horyniec-Zdrój. Miejscowa ludność korzystała tu z kąpieli leczniczych w naturalnych źródłach już pod koniec XIX w.
Obecnie w miejscu historycznych wypływów wód znajdują się 2 otwory wiertnicze – Róża III i Róża IV. Dostarczają one wody do miejscowego sanatorium, specjalizującego się między innymi w leczeniu chorób ortopedyczno-urazowych, układu nerwowego, reumatologicznych, osteoporozy, chorób kobiecych i skórnych. Uzdrawiającą moc mają kąpiele i inhalacje wodami siarczkowymi.
Poziom wodonośny, w którym występują wody siarczkowe, jest zbudowany z wapieni, gipsów, margli, piasków i piaskowców miocenu, zalegających na zmiennej głębokości, przeważnie około dwudziestu kilku metrów. Utwory te są zaburzone tektonicznie, co skutkuje występowaniem wód siarczkowych na różnych głębokościach.
Wody siarczkowe pochodzą z infiltracji opadów atmosferycznych. Zasilanie poziomu wodonośnego następuje w obrębie oddalonych o 3-5 km w kierunku północnym i północno-wschodnim wzniesień Roztocza i jego bezpośredniego przedpola, skąd spływają w rejon uzdrowiska, gdzie nasycają się siarkowodorem. Obecność siarkowodoru należy wiązać z biochemicznym oddziaływaniem bakterii siarkowych na występujące w wodzie jony siarczanowe, pochodzące z rozpuszczania gipsów i okruszcowanych siarką margli. Wiek wód siarczkowych Horyńca-Zdroju, a więc czas, jaki przebyły od obszarów zasilania do ujęć, nabierając po drodze właściwości leczniczych, określono na 500-2500 lat (późny holocen). Stosunkowo krótki czas kontaktu wody ze skałą odzwierciedla niska mineralizacja wód, wynosząca 0,6-0,8 g/dm3.
Ciechocinek
Wody lecznicze Ciechocinka należą do silnie stężonych solanek, o mineralizacji od 3 do ponad 50 g/dm3. Odkryto je podczas poszukiwań pokładów soli w XVIII wieku. Z myślą o odzyskiwaniu soli zbudowano w Ciechocinku warzelnię i największy w Europie zespół tężni. Działalność uzdrowiskową rozpoczęto dopiero w latach 30. XIX wieku.
W Ciechocinku leczy się choroby narządów ruchu, choroby reumatyczne, układu krążenia oraz oddechowego. Obecnie w uzdrowisku istnieją cztery czynne ujęcia wód leczniczych, z których dwa są wykorzystywane do celów balneologicznych. Z pozostałych ujęć jedno jest eksploatowane na potrzeby rozlewni naturalnych wód mineralnych „Krystynka”, a drugie – najsłynniejsze ciechocińskie ujęcie „Grzyb” – do zaopatrzenia tężni i warzelni.
Woda tłoczona na tężnie, spływając po gałęziach tarniny, ulega odparowaniu i zagęszczeniu, a następnie przesyłana jest rurociągiem do warzelni soli, gdzie jest produkowana ciechocińska sól jadalna oraz ciechociński szlam i ług leczniczy.
Poziomem wodonośnym wód leczniczych są różnowiekowe utwory jury (wapienie, margle, dolomity, piaskowce i mułowce). Utwory te w rejonie uzdrowiska są wypiętrzone i pofałdowane, co sprawia, iż charakteryzują się znacznym spękaniem i zeszczelinowaceniem. Woda jest eksploatowana z różnych głębokości, od 30 m w utworach jury górnej do około 1400 m w najgłębszych poziomach jury dolnej.
Dominującymi składnikami wody są jony chlorkowe i sodowe, a z mikroskładników w większych ilościach występuje jod. Mineralizacja wód i zawartość w nich poszczególnych składników wzrasta wraz z głębokością. Temperatura wód na wypływie z głębszych poziomów wynosi około 30°C.
W głównej mierze są to wody paleoinfiltracyjne, to znaczy infiltrujące z powierzchni terenu w ośrodek skalny przed czwartorzędem, zmieszane w różnym stopniu z wodami morskimi pochodzącymi z okresu osadzania się skał oraz z wodami infiltracji współczesnej.
Znaczne zmineralizowanie wód piętra jurajskiego jest wynikiem przede wszystkim ascenzji zasolonych wód z głębiej położonych poziomów triasu i permu, gdzie występują wody ługujące utwory solne cechsztynu. W wodach leczniczych Ciechocinka występuje także niewielka ilość siarkowodoru, powstającego prawdopodobnie na skutek redukcji siarczanów pod wpływem substancji organicznej, występującej w niewielkich ilościach w utworach jury dolnej i środkowej.
Autor: Jakub Sokołowski
