Łuk Mużakowa to jedna z najpiękniejszych na świecie moren czołowych, spiętrzona pod naporem lodowca. Turystycznymi atrakcjami parku są wyrobiska górnicze z XIX i XX wieku i kwaśne jak ocet, różnokolorowe jeziorka.
Łuk Mużakowa jest specyficzną strukturą glacitektoniczną – spiętrzoną pod naporem lodowca moreną czołową, która w skali Europy Środkowej wyróżnia się z uwagi na kształt i stan zachowania. Powstała ona w efekcie wieloetapowego oddziaływania lądolodu podczas zlodowaceń południowo- i środkowopolskich.
Całkowita powierzchnia łuku jako formy morfologicznej wynosi około 170 km2, z czego w Polsce znajduje się 75 km2, w Brandenburgii 54 km2, a w Saksonii 41 km2. Należy zaznaczyć, że w odniesieniu do innych struktur geologicznych tego typu nie jest to forma zbyt duża. Szczególną uwagę zwraca nie jej rozmiar, ale bardzo regularny kształt, widoczny na mapach topograficznych i zdjęciach satelitarnych w formie podkowy otwartej ku północy, o rozpiętości ramion wynoszącej nieco ponad 20 km. Podobne wymiary ma głębokość łuku, będącego odzwierciedleniem jęzora lodowcowego.
Dzięki swej unikalnej formie morfologicznej i charakterystycznej budowie wewnętrznej, podkreślonej specyficznym ułożeniem pokładów węgla brunatnego, Łuk Mużakowa od dawna był przedmiotem badań geologów. Wielu informacji o jego budowie wewnętrznej uzyskano na podstawie prac wiertniczych, a następnie robót górniczych.
W obrębie licznych glacitektonicznych struktur fałdowych i łuskowych rozpoznano wiele złóż węgla brunatnego i towarzyszących im piasków, iłów ceramicznych oraz piasków szklarskich. Podziemna i odkrywkowa eksploatacja węgla brunatnego trwała tu od połowy XIX do drugiej połowy XX wieku.
Obecnie na obszarze Łuku Mużakowa obok naturalnych form terenu o genezie lodowcowej widoczne są liczne ślady przemysłu wydobywczego, z których najbardziej charakterystyczne jest występowanie antropogenicznych zbiorników wodnych. Zatem oprócz naturalnego krajobrazu polodowcowego możemy tutaj obserwować współczesne procesy przemian środowiskowych, jakie zachodzą na terenie pogórniczym.
Lokalizacja
W ujęciu:
- geograficznym (podział Kondrackiego) – makroregion: Wzniesienia Łużyckie, mezoregion: Wał Mużakowski,
- geologicznym (jednostki strukturalne) – ciąg wzniesień morenowych na monoklinie przedsudeckiej w pasie miejscowości Tuplice, Trzebiel i Łęknica po stronie polskiej oraz Weißwasser i Döbern po stronie niemieckiej,
- administracyjnym – w Niemczech landy Saksonia (powiat Görlitz) i Brandenburgia (powiat Spree-Neiße), w Polsce województwo lubuskie (powiat żarski).
O utworzeniu geoparku
W Polsce Łuk Mużakowa został objęty ochroną prawną w 2001 roku w formie parku krajobrazowego o powierzchni 18 200 ha. Dzięki staraniom polskiego i niemieckiego Stowarzyszenia Geopark Łuk Mużakowa, w roku 2006 Łuk Mużakowa uzyskał certyfikat jako siódmy narodowy geopark Niemiec, a w roku 2009 jako pierwszy narodowy geopark Polski (Krajowy Geopark Łuk Mużakowa).
Podstawą do utworzenia geoparku były walory geologiczne, przyrodnicze, krajobrazowe oraz związane z nimi dziedzictwo kulturowe. Od września 2011 roku polsko-niemiecki obszar Łuku Mużakowa ma status transgranicznego Geoparku stowarzyszonego w Europejskiej Sieci Geoparków posiadających wsparcie UNESCO (zobacz certyfikat).
Decyzję o utworzeniu geoparku europejskiego należy interpretować jako promocję sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu, bazującego na wykorzystaniu dziedzictwa geologicznego, przyrodniczego i kulturowego. Cele geoparku są realizowane przez lokalne organizacje i samorządy terytorialne oraz przedsiębiorstwa turystyczne, których działania koordynują polskie i niemieckie stowarzyszenia o nazwie Geopark Łuk Mużakowa.
Atrakcje turystyczne
Wyróżnikiem Europejskiego Geoparku Łuk Mużakowa jest specyficzny krajobraz polodowcowy i pogórniczy. Na jego obszarze znajduje się także wiele świadectw rozwoju przemysłowego w XIX i XX wieku.
Obok fragmentów budowli i wyrobisk górniczych są to również parki ogrodowe, których najlepszym przykładem jest Park Mużakowski założony przez księcia Pücklera – po stronie niemieckiej w Bad Muskau, a po stronie polskiej w Łęknicy. Obiekt ten jest wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO i stanowi przykład najwybitniejszych osiągnięć europejskiej architektury ogrodniczej dziewiętnastego stulecia.
Równie interesujący jest Park Rododendronów w Kromlau z obiektami architektury ogrodowej wykonanymi z łużyckich słupów bazaltowych.
Walory geoparku prezentowane są w centrach informacyjnych w Jerishke po stronie niemieckiej i w Łęknicy po stronie polskiej. Przez geopark poprowadzono liczne ścieżki piesze i rowerowe oraz szlaki turystyczne, przedstawiające rozwój Doliny Nysy Łużyckiej, dawne górnictwo i rekultywację terenów poeksploatacyjnych oraz rozwój przemysłu szklarskiego.
W 2012 r. została oddana do użytku doskonale urządzona ścieżka geoturystyczna „Dawna kopalnia Babina”. Znajduje się ona w sąsiedztwie Łęknicy, w pobliżu Parku Mużakowskiego. Ścieżka ma długość około 5 km i przebiega przez fragment obszaru należącego do przedwojennej kopalni Babina oraz powojennej kopalni Przyjaźń Narodów – Szyb Babina.
Urozmaicona trasa ścieżki prowadzi przez miejsca, gdzie znajdowały się szyby upadowe kopalni podziemnej, wokół największego zbiornika poeksploatacyjnego „Afryka” – dawnego wyrobiska „łuska C”, odgałęzia się w stronę źródła kwaśnych wód żelazistych, przechodzi przez zapadliska kopalni podziemnej, dalej przebiega przez rejon wydobywania iłów ceramicznych oraz przecina bardzo ładnie wykształconą morenę polodowcową. Trasa ma dwa spacerowe odcinki prowadzące do zbiornika powstałego w miejscu wydobycia iłów.
W pobliżu drewnianych podestów widokowych, w miejscach postoju i wypoczynku, rozmieszczono 14 tablic informacyjnych, objaśniających powstanie krajobrazu pogórniczego. Na szczególną uwagę zasługują stanowiska przedstawiające współczesne formy erozji w hałdach skał nadkładu, występujące na krawędzi zbiornika „Afryka” oraz źródło z naskorupieniami minerałów, w powstaniu których mają swój udział bakterie żelazolubne.
W sprzyjających warunkach pogodowych, przy odpowiednim oświetleniu promieniami słonecznymi można podziwiać niespotykane barwy wód zbiorników pokopalnianych. Na trasie ścieżki, w bliskiej odległości sąsiadują ze sobą zbiorniki, których barwa wody przybiera kolor rdzawo-pomarańczowy oraz różne odcienie zieleni i błękitu. Woda w jeziorkach jest kwaśna jak ocet – pH waha się od 2,5 do 3. W kilku miejscach widoczne są wychodnie pokładu węgla, zarówno w przekroju poprzecznym, jak i po jego rozciągłości.
Flora i fauna
W geoparku można obserwować procesy sukcesji roślinnej i zwierzęcej zachodzącej na terenach pierwotnie silnie zdegradowanych przez przemysłową działalność człowieka. W granicach parku krajobrazowego udokumentowano 625 gatunków roślin naczyniowych, z których do ciekawszych należy wrzosiec bagienny, elisma wodna, a przede wszystkim seler węzłobaldachowy, który ma tu swoje jedyne stanowisko w Polsce.
Ponadto stwierdzono występowanie wielu cennych gatunków ważek, ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków. Do wyjątkowo rzadkich i chronionych gatunków zwierząt należy traszka górska, bąk, bielik, rzęsorek rzeczek, nocek łydkowłosy oraz wilk.
Do interesujących obiektów przyrodniczych należy rezerwat Nad Młyńską Strugą o powierzchni 132,56 ha. Jest to rezerwat leśny, który chroni fragmenty nadrzecznych lasów łęgowych położonych w rejonie ujścia do Nysy Łużyckiej meandrującej rzeki Skrody. Występują w nim pojedyncze okazy jodły pospolitej. Rezerwat można zwiedzać poruszając się ścieżką przyrodniczą, oznakowaną tablicami informacyjnymi.
Biura geoparku
Stowarzyszenie Geopark Łuk Mużakowa
OKSiR – Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji
ul. Wojska Polskiego 2, 68-208 Łęknica
tel. +48-68 375 34 75
www.oksir.pl
Geopark Muskauer Faltenbogen
Forster Straße 8, D-03159 Döbern
tel. +49-35 600-38 518
www.muskauer-faltenbogen.de
Więcej informacji na stronach www
- http://www.zpkwl.gorzow.pl – strona Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego
- http://www.muskauer-park.de – niemiecka strona Parku Mużakowskiego UNESCO, z polską wersją językową
- http://www.lausitzer-findlingspark-nochten.com – strona Parku Głazów Narzutowych w Nochten
- http://www.waldeisenbahn.de/pl – polska i niemiecka strona turystycznej wąskotorowej kolejki leśnej
- http://www.museum-sagar.de – muzeum przemysłu i rzemiosła w Sagar
- www.leknica.pl
- www.trzebiel.pl
- www.tuplice.pl/
Literatura
- BADURA J., GAWLIKOWSKA E., KASIŃSKI J.R., KOŹMA J., KUPETZ M., PIWOCKI M. & RASCHER J. 2002 — Geopark Łuk Mużakowa — proponowany transgraniczny obszar ochrony georóżnorodności. Przegląd Geologiczny, 51: 54–58.
- DYJOR & CHLEBOWSKI 1973 – Budowa geologiczna polskiej części Łuku Mużakowa. Acta Universitatis Wratislaviensis Prace Geologiczno-Mineralogiczne, t. 3, nr 192: 3-37.
- KASIŃSKI J.R., KOŹMA J. & GAWLIKOWSKA E. 2004 – Geotopes of the proposed Muskau Arch Geopark – inventory, classification and evaluation. Polish Geological Institute Special Papers, 13: 73-88.
- KOŹMA J. (red.) 2005 – Park Mużakowski i atrakcje geoturystyczne okolic Łęknicy. Wyd. Chroma, Żary.
- KOŹMA J. 2009 – Rezerwat geologiczno-krajobrazowy Kopalnia Babina w Łęknicy, [W:] Kupetz A., Kupetz M., Der Muskauer Faltenbogen. Wyd. Verlag Dr Freidrich Pfeil, München.
- KOŹMA J. 2011 – Transgraniczny geopark Łuk Mużakowa. Przegląd Geologiczny, 59: 276-290.
- KOŹMA J. (red.) 2012 – Europejski Geopark Łuk Mużakowa z trzech różnych stron. Wyd. Stowarzyszenie Geopark Łuk Mużakowa, Łęknica.
- KUPETZ M. 1997 – Geologischer Bau und Genese der Stauchendermoräne Muskauer Faltenbogen. Brandenburgische Geowiss. Beitr., 4:2; 1-19, Kleinmachnow.
- KUPETZ M. & KOŹMA J. 2008 – The transboundary geopark Muskau Arch. Przegląd Geologiczny, 56: 692-698.
- URBAŃSKI K. 2007 – Łuk Mużakowa jako złożona struktura glacitektoniczna. Zeszyty Naukowe. Inżynieria Środowiska, Uniwersytet Zielonogórski, 134 (14): 179-190.
Autor: Jacek Koźma
Fot. Marcin Olkowicz
