Globus to najprościej mówiąc kulisty i zmniejszony w danej skali model Ziemi. Ciekawym egzemplarzem i prawdopodobnie drugim co do wielkości globusem na świecie był Wielki Glob o średnicy 18,39 metrów. Został skonstruowany w 1851 roku na zlecenie słynnego brytyjskiego kartografa i posła do parlamentu Jamesa Wylda z okazji Wielkiej Wystawy Przemysłu Wszystkich Narodów w Londynie. W ten pomysłowy i sprytny sposób Wyld chciał rozreklamować swoją firmę zajmującą się tworzeniem map.

Na potrzeby ekspozycji globusa w ogrodach przy Leicester Square wybudowano specjalny budynek, gdyż pawilon wznoszony na Wielką Wystawę – Pałac Kryształowy – był za mały, aby pomieścić tak wielką kulę.

Wielki Glob był dość specyficzny, bo był globusem wklęsłym, a oglądało się go od wewnątrz. Ziemię przedstawiono z uwzględnieniem wyłącznie geografii fizycznej, nie pokazano nazw ani granic krajów.

Rama Wielkiego Globu składała się z 32 dużych drewnianych kratownic, które z kolei były wsparte ceglaną konstrukcją. Pomiędzy kratownicami znajdowały się mniejsze, poziome żebra, z których cynkowe opaski podtrzymywały 6000 gipsowych odlewów odwzorowujących powierzchnię Ziemi.

W dzień kulę oświetlało światło naturalne wpadające przez świetlik umieszczony w górnej części kopuły, a w nocy używano oświetlenia gazowego. Odwiedzający wchodzili do środka przez otwór w „Pacyfiku”, a następnie wspinali się do góry przez szereg platform. Na każdym etapie mogli zobaczyć inną część świata przedstawioną na wklęsłej powierzchni globu.

Powierzchnię Ziemi przedstawiono w skali 10 mil na cal (około 6,4 kilometra na centymetr) w płaszczyźnie poziomej. Aby umożliwić łatwą obserwację szczegółów hipsometrycznych skala pionowa została dziesięć razy przewyższona.

Żyzna ziemia była zabarwiona na zielono, woda na niebiesko, a pustynie na kolor piaskowożółty. Pokazano też erupcje wulkanów, wykorzystując barwioną watę zamiast lawy i dymu, a ośnieżone góry posypano białymi kryształkami szkła, które połyskiwały w gazowym świetle.

Jak na połowę XIX wieku mapa była bardzo dokładna, z wyjątkiem faktu, że nie było tam Antarktydy, której wtedy jeszcze w dużej mierze nie znano. Były co prawda doniesienia o ogromnym szelfie lodowym i lądzie, ale James Wyld nie wierzył w te informacje.

Wielki Glob od razu stał się hitem Wielkiej Wystawy, gdyż odwiedziło go ponad milion osób. Jednak po zakończeniu ekspozycji liczba odwiedzających gwałtownie spadła i aby przyciągnąć gości Wyld był zmuszony wykorzystywać swój budynek do organizowania wydarzeń rozrywkowych, a także edukacyjnych.

Gdy w 1862 roku wygasła umowa na użytkowanie gruntu, sala wystawowa została usunięta, a globus rozebrany i sprzedany na złom.

Obecnie największą na świecie konstrukcją przedstawiającą globus jest Unisphere znajdująca się w parku Flushing Meadows w stanie Nowy Jork, w centrum tenisowym Billie Jean King USTA. Ma średnicę 37 metrów.

Prawdopodobnie pierwszy globus wykonał około roku 150 p.n.e. Krates z Mallos, grecki bibliotekarz.

Autor: Michał Zieliński, Anita Starzycka
Ilustracja: Wielki Globus. Autor nieznany – ilustracja z London News z 7 czerwca 1851 r., koloryzowana, domena publiczna, via wikimedia