Przyroda, a zwłaszcza jej geologiczne oblicze potrafi nas jednak ciągle czymś zaskoczyć. Znane są specyficzne grzybki spotykane w jaskiniach, które zdają się kpić z prawa powszechnego ciążenia i zmieniających się pór roku.
To wyrostki agrawitacyjne (błądzące), do których zalicza się nacieki grzybkowe i heliktyty.
Nacieki grzybkowe (spójrzcie na zdjęcie – pochodzenia nazwy nie trzeba raczej tłumaczyć) zbudowane są z niewielkich, główkowatych lub pałeczkowatych narośli węglanu wapnia (kalcytu) o wysokości dochodzącej do 2 cm i średnicy od 1 do 2 mm.
Te grzybki rosną bardzo powoli – kilka centymetrów na 100 lat. Rozwijają się na ścianach, stropach i dnach podziemnych, krasowych pustek, a także na luźno leżących tam głazach lub na powierzchniach innych nacieków – np. stalagmitów. Rosną zawsze mniej więcej prostopadle do podłoża. Górna, „główkowata” część grzybków ma czasami brunatną barwę, inną niż podłoże. Nacieki grzybkowe występują m.in. w tatrzańskich jaskiniach – Miętusiej Wyżniej i Zimnej oraz na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.
Grzybki jaskiniowe rosną – tak samo jak prawdziwe – dzięki wilgoci. Warunkiem ich powstania jest duża wilgotność, porowate podłoże i pokrywająca je cienka błonka wody wysyconej węglanem wapnia, z której wytrącają się mikrokryształki kalcytu. Dzięki działaniu sił kapilarnych są w stanie przeciwstawić się grawitacji.
Heliktyty (nazwa od starogreckiego słowa helikos – skręcający) przybierają zwykle formę nieregularnych skupisk igiełkowych kryształów kalcytu. Czasami tworzą bardzo fantazyjne, krzaczaste struktury, przypominające kłębowiska robaków lub kiełki fasoli mung. Wyglądają, jakby rosły w stanie nieważkości. W większości są bezbarwne lub mleczne, ale czasami występują też zielone lub niebieskie. Charakter unikalnych kształtów w pełni oddaje ich nazwa w języku francuskim – excentriques, czyli ekscentryczne.
Heliktyty można spotkać na ścianach i stropach jaskiń oraz na stalaktytach i polewach. Są bardzo delikatne i z tego powodu rzadko można je zobaczyć na wyciągnięcie ręki w jaskiniach udostępnionych turystycznie.
W Polsce są dużą rzadkością – występują sporadycznie w Tatrach (Jaskinia Bańdzioch Kominiarski) i Sudetach (Jaskinia Niedźwiedzia, koniec Sali Pałacowej, Zaułek Heliktytowy).
Najokazalsze heliktyty można podziwiać w jaskini Timpanogos w stanie Utah w USA, w jaskiniach Jenolan w Australii oraz w jaskini Pozalagua w Karrantza w Hiszpanii. Niezwykły zestaw tych form występuje także w jaskini Asperge we Francji. Można je również znaleźć w Black Chasm Cavern w Kalifornii w USA.
Rozwój heliktytów jest nadal dość zagadkowy. Najbardziej prawdopodobną teorią jest ich powstawanie dzięki siłom kapilarnym, ale wysnuto także hipotezy o udziale wiatrów wiejących w jaskiniach lub sił piezoelektrycznych. Najnowsza hipoteza zakłada udział bakterii, które tworzą na powierzchni specyficzną powłokę, stanowiącą miejsce zarodkowania minerałów.
Autor: Paweł Woźniak
Współpraca: Anita Starzycka
Zdjęcie w zajawce: Nacieki grzybkowe, fot. Gunnar Ries, CC BY-SA 2.5, via wikimedia commons
