Ametyst

Jest odmianą kwarcu o barwie purpurowej lub fioletowej. Nazwa wywodzi się od greckiego słowa amethystos, co znaczy trzeźwy (od greckiego a – „nie” i méthystos – „pijany”), gdyż w starożytnych czasach wierzono, że picie wina z ametystowych czar chroni przed nadmiernym upiciem się.

Ametyst. Zbiory Muzeum Geologicznego w Warszawie. Fot. T. Wołkowicz

Właściwości chemiczne

Dwutlenek krzemu.

Barwa i inne właściwości optyczne

Purpurową lub fioletową barwę ametystu powoduje domieszka żelaza dwu- i trójwartościowego. Największa intensywność barwy zaznacza się na końcu kryształu – na wieńczącej go piramidzie. Niektóre ametysty bledną pod wpływem światła słonecznego, należy je więc chronić przed nadmiernym nasłonecznieniem.

Połysk kwarcu na naturalnych powierzchniach jest szklisty, na przełamie tłusty. Ametyst jest przezroczysty. W kryształach ametystu występują w bardzo różnych ilościach wrostki stałe (rutyl, hematyt, chloryt i wiele innych) oraz inkluzje fluidalne.

Ametyst, Veracruz, Meksyk. Wymiary: 5 x 3 x 3 cm. Fot. Didier Descouens. Mun. Las Vigas de Ramírez (Mun. de Profesor Rafael Ramírez). Wikimedia Commons

Postać

Krystalizuje w układzie trygonalnym. Na ogół przyjmuje formę sześciobocznych słupów, poprzecznie prążkowanych. Bardzo często tworzy zrosty krystaliczne.

Pozostałe cechy rozpoznawcze

Kwarc nie wykazuje łupliwości, przełam ma muszlowy, twardość 7 w skali Mohsa, gęstość 2,65 g/cm³.

Geoda kwarcowo-ametystowa. Zbiory Muzeum Geologicznego w Warszawie. Fot. T. Wołkowicz

Występowanie i złoża

Kwarc powstaje w różnych warunkach geologicznych. Najpiękniejsze jego kryształy powstają z pomagmowych par i gorących roztworów. Duże, piękne kryształy kwarcu, także ametystu, wymagają do swojej krystalizacji pustych przestrzeni w skale, małej ilości zarodków krystalizacji i jej spokojnego przebiegu, możliwego tylko w warunkach powolnego spadku temperatury, a także niewielkiej zawartości innych jonów w roztworze macierzystym.

Ametysty występują w geodach w bazaltach, porfirach, wypełniają spękania w kwarcytach, są także eksploatowane ze złóż okruchowych. Często są naprawdę ogromnej wielkości, jak choćby największa ametystowa geoda na świecie, nazwana „Cesarzową Urugwaju”. Ma ponad 3,27 m wysokości i waży aż 2,5 tony! Niektóre brazylijskie geody ametystowe mają ponad 1,5 m średnicy.

Na świecie ametysty są wydobywane w Brazylii, Urugwaju, na Madagaskarze, w Zambii, Iranie, na Cejlonie, w Indiach, Rosji (Ural, Syberia), Meksyku i USA. Ametysty z Urugwaju występują w bazaltach powstałych około 132 mln lat temu, we wczesnej kredzie. Najcenniejsze są ciemne odmiany ametystu o barwie fioletowej. Ametysty takie występują na Madagaskarze.

W Muzeum Geologicznym PIG-PIB można było niedawno podziwiać fragment wydobytej w 2020 roku geody ametystowej z Artigas w Urugwaju – największego okazu kolekcjonerskiego w Polsce, który został nam wypożyczony przez Towarzystwo Geologiczne „Spirifer”.

W Polsce: Ametyst występuje na Dolnym Śląsku, w okolicach Szklarskiej Poręby, Lwówka Śląskiego i Kamiennej Góry, a także koło Krzeszowic pod Krakowem.

Autor: dr Krystyna Wołkowicz