Z kosmosu wygląda jak ogromna spirala wpisana w płowy krajobraz pustyni. Z bliska – jak porośnięte kamieniami, niepozorne wzgórza. Ale dopiero z wysokości kilkunastu kilometrów ukazuje swoje prawdziwe oblicze. Mowa o Strukturze Richata, znanej również jako Oko Sahary – jednym z najbardziej intrygujących i spektakularnych fenomenów geologicznych na Ziemi.
Kosmiczna ikona geologii
Struktura Richata położona jest w północno-zachodniej Afryce, na terenie Mauretanii, około 25 kilometrów od miasta Wadan. Słynna stała się dopiero w XX wieku, gdy rozwinęły się badania kosmiczne. Pierwsze pełne zdjęcia wykonali astronauci z pokładu statku Gemini 4 w 1965 roku i od tamtej pory formacja ta regularnie pojawia się na fotografiach wykonywanych z orbity.
Dla astronautów Oko Sahary jest czymś w rodzaju punktu orientacyjnego, łatwego do rozpoznania z przestrzeni kosmicznej. I nie bez powodu – ma średnicę 45 kilometrów i obejmuje obszar o powierzchni ok. 1300 km². Dla porównania: to tyle, co powierzchnia całego województwa opolskiego.
Oko, którego nie widać z ziemi
Choć formacja ta wydaje się spektakularna, z powierzchni ziemi trudno dostrzec jej spiralną strukturę. Turyści przemierzający Saharę czy uczestnicy Rajdu Dakar, który często przebiega w pobliżu struktury Richata, nie mają zwykle pojęcia, że przejeżdżają przez „oko Ziemi”. Wzrok nie obejmuje tak wielkiej przestrzeni, a różnorodne skały tworzą pozornie zwykłe pagórki i doliny.
Geologiczna mozaika skał i pierścieni
Struktura składa się z koncentrycznych pierścieni, zbudowanych z warstw skał o różnym składzie i wieku. Znaleźć tu można piaskowce, wapienie, ryolity, bazalty, karbonatyty, kimberlity, gabra oraz skały brekcyjne, które często towarzyszą strefom o zaburzonej historii geologicznej.
Taki układ sugeruje, że miejsce to przeszło przez wiele epizodów tektonicznych i wulkanicznych, które ułożyły skały w postaci przypominającej gigantyczną cebulę geologiczną – warstwa po warstwie.
Nie krater, nie wulkan – to coś więcej
Przez lata naukowcy spierali się, skąd pochodzi struktura Richata. Jedna z pierwszych teorii zakładała, że to krater uderzeniowy po meteorycie – sugerowały to okrągły kształt i koncentryczne pasma. Jednak dokładne badania wykazały brak charakterystycznych cech impaktu, takich jak potłuczone minerały czy występowanie shatter cones, czyli stożków zderzeniowych.
Odrzucono również hipotezę o pochodzeniu wulkanicznym – brak tu pozostałości po erupcjach, takich jak pokłady law czy tufów wulkanicznych. Współczesna geologia skłania się ku trzeciej opcji: struktura Richata to złożona, wypiętrzona antyklina, czyli kopuła zbudowana z nachylonych ku zewnątrz warstw skał.
Ewolucja geologicznego olbrzyma
Początki historii Oka Sahary sięgają około 100 milionów lat wstecz, na pograniczu dolnej i górnej kredy. W tym czasie rozpadał się superkontynent Pangea, Afryka oddzielała się od Ameryki Południowej, a aktywność magmatyczna i tektoniczna w tym regionie była bardzo intensywna.
Pod naporem magmy osadowe warstwy zostały wypiętrzone ku górze, tworząc geologiczną kopułę. Z czasem, na skutek erozji i działania sił tektonicznych, antyklina zaczęła się zapadać, a na jej powierzchni wyeksponowały się spiralne układy skał.
Wiek skał – wskazówka ukryta w centrum
Ciekawostką jest fakt, że centrum struktury zbudowane jest ze skał starszych niż obrzeża. To charakterystyczna cecha antyklin, ale w tym przypadku różnice są wyjątkowo wyraźne. Najstarsze skały w Richacie mają nawet 2 miliardy lat i należą do prekambru.
Taka budowa sugeruje, że Oko Sahary nie powstało jednorazowo, lecz formowało się stopniowo, przez dziesiątki milionów lat, pod wpływem złożonych procesów geodynamicznych, hydrotermalnych i erozyjnych.
Nie tylko geologia – również archeologia
W ostatnich latach Struktura Richata zaczęła interesować także archeologów. Na jej terenie znaleziono ślady osadnictwa z epoki paleolitu, a także kamienne narzędzia i struktury, które mogą wskazywać na obecność człowieka wiele tysięcy lat temu.
Niektórzy entuzjaści alternatywnych teorii sugerowali, że Oko Sahary mogło być… mityczną Atlantydą. Choć te hipotezy nie mają naukowego potwierdzenia, pokazują, jak bardzo ta formacja pobudza ludzką wyobraźnię.
Oko Sahary – spojrzenie w głąb przeszłości Ziemi
Struktura Richata to więcej, niż ciekawostka z Google Maps. To żywy dowód na niezwykłą dynamikę procesów geologicznych, jakie zachodzą na naszej planecie – nawet na obszarach dziś uważanych za „martwe” pustynie.
Jej majestatyczny wygląd z kosmosu przypomina, że Ziemia to nieustannie zmieniający się organizm, który skrywa w swoim wnętrzu historie dłuższe niż wszystko, co znamy z podręczników.
