Aleksandryt (przezroczysta odmiana chryzoberylu) to minerał dla niezdecydowanych – szmaragd za dnia i rubin w nocy. Zmienia barwę jak kameleon: w zależności od rodzaju padającego światła, jest niebiesko-zielony (światło naturalne), fioletowo-czerwony (światło sztuczne) lub krwistoczerwony (ultrafiolet).
Aleksandryt. Fot. David Weinberg, Wikimedia Commons
W jubilerstwie stosuje się często aleksandryt syntetyczny i tylko wprawne oko potrafi go odróżnić od naturalnego.
Właściwości chemiczne
Aleksandryt jest odmianą chryzoberylu, czyli tlenkiem berylu i glinu. Chryzoberyl nie rozpuszcza się w kwasach.
Barwa i inne właściwości optyczne
Zielone zabarwienie aleksandrytu jest spowodowane domieszką chromu. Spotykane są okazy szmaragdowozielone, czerwonawe i pomarańczowożółte. Za najcenniejsze uznawane są kryształy o barwie szmaragdowozielonej i rubinowoczerwonej.
Aleksandryt odznacza się silnym pleochroizmem (wielobarwnością). Kolorowa metamorfoza nazywana jest metameryzmem. Posiada wyjątkową wśród minerałów właściwość zmiany barwy w zależności od rodzaju oświetlenia: w świetle dziennym ma barwę zieloną, a w świetle sztucznym przyjmuje barwę czerwonawą. Jest przezroczysty do przeświecającego.
Połysk ma szklisty, na przełamie tłusty.
Postać
Krystalizuje w układzie rombowym. Kryształy mają zwykle pokrój grubopłytkowy lub słupkowy. Często tworzy bliźniaki, niekiedy wielokrotne – właśnie taką postać mają najczęściej aleksandryty z Uralu.
Aleksandryt z Minas Gerais w Brazylii. Fot. Yaiba Sakaguchi. Wikimedia Commons
Pozostałe cechy rozpoznawcze
Ma wyraźną łupliwość w trzech kierunkach, przełam muszlowy lub nierówny, twardość 8,5 w skali Mohsa, gęstość 3,50-3,84 g/cm3.
Występowanie i złoża
Aleksandryt został odkryty około 1830 roku podczas poszukiwania szmaragdów w Rosji u podnóża Uralu i nazwany na cześć cara Aleksandra II. Wśród Polaków nie cieszył się uznaniem, gdyż uważano go za symbol carskiego samowładztwa.
To minerał utworów pegmatytowych i kontaktowo-pneumatolitycznych. Występuje na kontakcie skał metamorficznych z intruzjami granitowymi, w pegmatytach granitowych i łupkach mikowych. Jest odporny na wietrzenie, dlatego przechodzi do złóż okruchowych.
Obecnie są eksploatowane w Brazylii, na Sri Lance, w Myanmarze, Indiach, Tanzanii, Zimbabwe, Australii (Tasmania), USA i na Madagaskarze. Złoże w Brazylii, w Minas Gerais, znajduje się w pegmatytach przecinających gnejsy i łupki mikowe. Aleksandryt występuje tu razem z kryształem górskim, topazem, turmalinem, spinelem i granatami. W Myanmarze i na Madagaskarze aleksandryty są wydobywane ze złóż okruchowych.
Aleksandryt z Minas Gerais w Brazylii. Wymiary: 1,7 x 1,5 x 1,1 cm. Fot. Rob Lavinsky / iRocks.com. Wikimedia Commons
Najpiękniejsza naturalna grupa 22 kryształów aleksandrytu uralskiego znajduje się w Muzeum Mineralogicznym Akademii Nauk w Moskwie. Piękny okaz aleksandrytu, 65-karatowy, znajduje się też w Państwowym Muzeum w Waszyngtonie.
Autor: dr Krystyna Wołkowicz
