Uluru to nie tylko skalny kolos sterczący pośrodku australijskiego pustkowia. To także symbol kontynentu, miejsce święte dla Aborygenów, cud geologiczny i przestrzeń pełna tajemnic, których nauka jeszcze nie rozwikłała. Choć wygląda jak samotna góra, jego historia sięga setek milionów lat wstecz – i wciąż ewoluuje w naszej wyobraźni.
Gdzie leży Uluru?
Uluru znajduje się w australijskim Terytorium Północnym, na południowy zachód od miasta Alice Springs. Otacza je pustynna równina, a najbliższe góry są oddalone o setki kilometrów. Uluru dominuje w krajobrazie, przyciągając uwagę już z odległości kilkudziesięciu kilometrów.
Czym właściwie jest Uluru? Monolit czy masyw skalny?
Choć często nazywane „największym monolitem świata”, Uluru nie do końca zasługuje na to miano. Monolit to zazwyczaj pojedynczy blok skalny. Uluru natomiast to tylko widoczny fragment znacznie większej, głęboko zakorzenionej formacji skalnej, która ciągnie się pod powierzchnią nawet wiele kilometrów.
W rzeczywistości większy od Uluru jest Mount Augustus (Burringurrah) w zachodniej Australii. Ma aż 715 metrów wysokości i długość 8 km. Co więcej, zawiera skały nawet o 1,6 miliarda lat starsze niż Uluru. Uluru może i jest bardziej znane, ale nie największe – to jeden z geologicznych mitów, które warto prostować.
Uluru w liczbach
Uluru ma 348 metrów wysokości nad otaczającą równiną. Jego długość to 3,1 km, a szerokość – około 2 km. Co ciekawe, znaczna część masywu znajduje się pod ziemią – podobnie jak czubek góry lodowej, wystającej z oceanu.
Z czego zbudowane jest Uluru?
Uluru tworzy arkoza – odmiana piaskowca zawierająca dużo kwarcu i skaleni. To skała gruboziarnista, słabo wysortowana, ale bardzo zbita i odporna na wietrzenie. I to właśnie dzięki tej odporności Uluru przetrwało miliony lat.
Arkozy to specyficzne piaskowce, które zawierają co najmniej 25% skaleni. Obecność tych minerałów wskazuje, że skała powstała stosunkowo szybko – osady nie miały czasu na pełną przebudowę chemiczną. W przypadku Uluru mamy do czynienia z arkozą z dużą domieszką żelaza w spoiwie, co dodaje jej dodatkowej twardości.
Historia geologiczna Uluru
Uluru powstało około 550 milionów lat temu, pod koniec neoproterozoiku i na początku kambru. To czas, gdy Australia wyglądała zupełnie inaczej – jej środkowe rejony były aktywne tektonicznie, a dzisiejsze pustkowia zajmowały wysokie góry.
Uluru tworzą osady stożków napływowych, które nagromadziły się u podnóża ówczesnych gór w trakcie tzw. orogenezy petermańskiej – jednego z etapów formowania kontynentu australijskiego. Te stożki osadowe były transportowane przez rzeki i spływy błotne, a następnie szybko przykryte nowymi warstwami, co pozwoliło zachować pierwotną strukturę.
Dlaczego Uluru przetrwało?
Wokół Uluru kiedyś piętrzyły się potężne pasma górskie. Jednak przez miliony lat wietrzenie mechaniczne i chemiczne, erozja wodna i wahania temperatur skutecznie zniszczyły wszystko, co było słabsze. Tylko wyjątkowo zbity i wytrzymały piaskowiec Uluru przetrwał jako relikt tych procesów.
Wyobraź sobie, że wszystkie inne skały wokół to kruche ciastka, a Uluru to kamień. Przez miliony lat wiatr i woda ścierały te ciastka, zostawiając jedynie twardy kawałek skały. Tak właśnie działa selektywne wietrzenie.
Czemu Uluru jest czerwone?
Choć wewnętrznie arkozy Uluru są szarozielonkawe, to powierzchnia masywu ma ceglasty kolor. Wszystko przez tlenki żelaza, które utleniają się i „rdzewieją” na słońcu. Co więcej, związki te cementują zewnętrzne warstwy skały, tworząc twardą skorupę ochronną.
Ukryta potęga
Widoczna część Uluru to tylko fragment wielkiej formacji skalnej o grubości sięgającej kilku kilometrów i szerokości około 100 km. To jakbyśmy widzieli tylko czubek palca wystającego z piasku, nie mając pojęcia, jak wielka ręka znajduje się pod ziemią.
Zakazana góra – ograniczenia w badaniach naukowych
Uluru znajduje się w Parku Narodowym Uluru-Kata Tjuta, zarządzanym wspólnie przez rząd australijski i lokalnych Aborygenów. Jako miejsce święte, jest objęte ścisłą ochroną – nie wolno pobierać próbek, używać młotków geologicznych ani nawet fotografować niektórych jego fragmentów.
Dla ludu Anangu Uluru to miejsce duchowe, zapisane w „Czasie Snu” – mitologicznym okresie powstania świata. Każda szczelina, kształt i barwa tej góry ma znaczenie. Wędrówka po niej to coś więcej niż turystyka – to duchowa pielgrzymka, której biali turyści często nie rozumieją.
Uluru to nie tylko skała. To pomnik czasu, wytrzymałości i kulturowego dziedzictwa. To też lekcja pokory: nie wszystko musimy rozumieć, by to szanować.
Warto wiedzieć
- Czy można wejść na Uluru?
Nie, od 2019 roku obowiązuje zakaz wspinaczki na Uluru ze względu na jego świętość tego miejsca dla Aborygenów i ochronę przyrody. - Czy Uluru to największy monolit świata?
Nie. Mount Augustus w Zachodniej Australii jest większy, a Uluru nie jest czystym monolitem, lecz częścią większej formacji skalnej. - Jakiego koloru naprawdę jest Uluru?
Wnętrze skały ma barwę szarozieloną, ale powierzchnia jest czerwona z powodu utlenionych związków żelaza. - Z jakiego rodzaju skały zbudowane jest Uluru?
Uluru składa się z arkozy – piaskowca bogatego w skalenie i kwarc, powstałego 550 milionów lat temu.
