Gdy sięgasz po plasterek intensywnie pachnącego, lekko orzechowego sera cheddar, raczej nie myślisz o tropikalnym oceanie ani o wąwozach w południowo-zachodniej Anglii. A jednak – cheddar to coś więcej niż tylko popularny produkt spożywczy. Jego nazwa, smak i historia są nierozerwalnie związane z geologią miejsca, które dziś przyciąga zarówno turystów, jak i geologów z całego świata. Poznajcie Cheddar Gorge – niezwykły zakątek Ziemi, w którym przeszłość liczy miliony lat, a skały opowiadają historię nie tylko Ziemi, lecz także ludzi i ich kulinarnej pomysłowości.
Cheddar Gorge to wąwóz o długości ok. 4 km i głębokości sięgającej 137 metrów, położony na południowych stokach wzgórz Mendip Hills w hrabstwie Somerset, w południowo-zachodniej Anglii – regionie znanym z pagórkowatego krajobrazu, sadów cydrowych i pastwisk. Z lotu ptaka wąwóz przypomina potężną bliznę przecinającą zieloną skórę angielskiego krajobrazu. Ale to nie powierzchnia przyciąga tu rzesze geoturystów. To, co najciekawsze, kryje się w skałach. To jedno z najbardziej znanych miejsc geoturystycznych w Wielkiej Brytanii – spektakularny przykład krajobrazu krasowego, wyrzeźbionego w twardych wapieniach karbonu przez wody z topniejących lodowców.
Wapienie z czasów, gdy Anglia była pod wodą
Skały budujące Cheddar Gorge to wapienie karbonu, liczące sobie ponad 350 milionów lat. Teren dzisiejszej Wielkiej Brytanii znajdował się w pobliżu równika, a klimat był gorący i wilgotny. Obszar ten był wtedy pokryty ciepłym, płytkim morzem, przypominającym dzisiejsze wody wokół Bahamów czy Malediwów.
To właśnie w takich warunkach rozwinęły się ogromne rafy koralowe. Obumarłe szkielety koralowców, ramienionogów, liliowców i innych organizmów morskich osadzały się na dnie, tworząc warstwy wapienia. Dziś w tych skałach można bez trudu dostrzec liczne skamieniałości – to prawdziwe muzeum życia morskiego karbonu, zamknięte w kamieniu.
Jak powstał wąwóz Cheddar Gorge?
Kiedy morze ustąpiło, a płytkie rafy zamieniły się w twarde wapienne skały, przyszedł czas na kolejne etapy geologicznej układanki. Przez miliony lat teren ten był poddawany wietrzeniu, ruchom tektonicznym i – przede wszystkim – działalności wód.
W czasie ostatnich epok lodowcowych, kiedy klimat był znacznie chłodniejszy, topniejące lodowce dostarczały ogromnych ilości wody. Te spływały przez wapienne masywy, rozpuszczając skały i żłobiąc w nich jaskinie oraz kanały podziemne. W efekcie powstał krasowy wąwóz – typowy dla terenów zbudowanych z łatwo rozpuszczalnych skał, jak właśnie wapień.
Cheddar Gorge to dziś jeden z najlepiej zachowanych i najbardziej spektakularnych przykładów krajobrazu krasowego w Wielkiej Brytanii. To tu można zobaczyć strome wapienne ściany, głębokie szczeliny i jaskinie, które opowiadają historię nie tylko geologiczną, ale i ludzką.
Cheddar Man: najstarszy mieszkaniec Brytanii
W jednej z najgłębszych jaskiń wąwozu – Gough’s Cave – archeolodzy dokonali jednego z najważniejszych odkryć antropologicznych w historii Wielkiej Brytanii. W 1903 roku znaleziono tam niemal kompletny szkielet człowieka sprzed około 9000 lat. Nazwano go „Cheddar Man”.
Analizy DNA i badań izotopowych wykazały, że Cheddar Man miał ciemną skórę, niebieskie oczy i ciemne, kręcone włosy. Był przedstawicielem społeczności łowiecko-zbierackiej, która żyła w brytyjskich lasach na długo przed pojawieniem się rolnictwa.
To odkrycie nie tylko zrewidowało nasze wyobrażenie o prehistorycznych mieszkańcach Wysp Brytyjskich, ale też stało się fascynującym elementem historii miejsca, w którym człowiek od tysiącleci wchodził w bezpośrednią relację z geologią.
Ser z jaskini – tradycja czy chwyt marketingowy?
Ale wróćmy do sera. Cheddar – dziś jeden z najbardziej znanych serów na świecie – ma swoje korzenie właśnie w okolicach wąwozu. Choć współczesna produkcja cheddara odbywa się głównie w warunkach przemysłowych, tradycyjna metoda jego dojrzewania wykorzystywała… jaskinie krasowe.
Dlaczego? To proste: wapienne groty, chłodne i wilgotne przez cały rok, stanowiły idealne środowisko dla dojrzewania sera. Temperatura była stała, a mikroklimat jaskiń sprzyjał powolnemu procesowi fermentacji. Ser uzyskiwał głęboki, złożony smak – lekko pikantny, kruchy, z nutą orzechową.
Dziś tylko niektóre, rzemieślnicze serowarnie nadal wykorzystują jaskinie. Ma to głównie wartość symboliczno-marketingową. Ale wciąż można znaleźć sery „dojrzewające w jaskiniach Cheddar” – i to właśnie ten geologiczny kontekst odróżnia je od masowej produkcji. Następnym razem, kiedy sięgniesz po plasterek cheddara – przypomnij sobie, że to nie tylko przekąska. To także kawałek historii Ziemi.
Geoturystyka w akcji: kiedy skały stają się atrakcją
Cheddar Gorge to dziś nie tylko geologiczne laboratorium, ale też turystyczna perełka. Turyści odwiedzający to miejsce mogą spacerować po grani wąwozu, zaglądać do jaskiń, a także… próbować sera w lokalnych serowarniach.
Cheddar Gorge to tylko jeden z wielu przykładów, jak geologia wpływa na ludzką cywilizację. Podobne wapienne formacje krasowe znajdziemy w Słowenii (jaskinie Postojna), w Polsce (Ojcowski Park Narodowy), czy w Chinach (karst w Guilin). Wszędzie tam geologia nie jest tylko tłem – jest głównym bohaterem.
