500 metrów. Pół kilometra. Tyle mierzyły niektóre erupcje gejzeru Waimangu – najbardziej spektakularnego i zarazem najbardziej krótkotrwałego gejzeru, jaki kiedykolwiek odnotowano na Ziemi. Dziś w jego miejscu rosną paprocie, a turyści przechadzają się bezpiecznymi ścieżkami, nieświadomi, że stąpają po grzbiecie potężnej, niegdyś wrzącej ziemi.
Czarna woda z Nowej Zelandii
Gejzer Waimangu, którego nazwa w języku Maorysów oznacza „czarna woda”, był aktywny przez zaledwie cztery lata – od 1900 do 1904 roku. Swoją nazwę zawdzięczał nie tylko kolorowi wód – z jego wnętrza co 36 godzin wydobywały się bowiem nie tylko wrzące kaskady wody, ale również czarny piasek, błoto i odłamki skał, które tworzyły widowiskowy, ale też niebezpieczny spektakl.
Erupcja większa niż w Yellowstone
Największa udokumentowana erupcja Waimangu osiągnęła nawet 500 metrów wysokości. Dla porównania, najwyższy współczesny aktywny gejzer świata – Steamboat w amerykańskim Parku Narodowym Yellowstone – wyrzuca wodę „zaledwie” na wysokość około 90 metrów. Oznacza to, że Waimangu był ponad czterokrotnie potężniejszy.
Jego potęga czyniła go największym znanym gejzerem w historii Ziemi – ale też jednym z najbardziej nieprzewidywalnych.
Tragiczne skutki piękna natury
Choć gejzer przyciągał turystów i badaczy z całego świata, był również śmiertelną pułapką. W 1903 roku doszło do tragedii – trzech turystów zginęło, trafionych przez wyrzucone w powietrze skały. To przypomnienie, że choć gejzery fascynują i hipnotyzują, pozostają siłami natury o nieprzewidywalnym zachowaniu.
Narodziny gejzeru po wulkanicznej katastrofie
Gejzer Waimangu pojawił się kilkanaście lat po erupcji wulkanu Mount Tarawera w 1886 roku, jednej z najtragiczniejszych katastrof naturalnych w historii Nowej Zelandii. W wyniku tego wydarzenia ukształtowała się Waimangu Volcanic Rift Valley – dolina geotermalna, która stała się miejscem narodzin najpotężniejszego gejzeru świata.
System ten zawdzięczał swoją aktywność unikalnej kombinacji warunków geologicznych:
- ciepło z podziemnych źródeł magmy,
- wody gruntowe penetrujące głęboko w skały,
- oraz system szczelin i kanałów, które pozwalały na nagromadzenie się ciśnienia i gwałtowne uwolnienie pary wodnej.
Koniec erupcji – triumf roślin nad parą
Pod koniec 1904 roku działalność gejzeru niespodziewanie się zakończyła. Osunięcia ziemi zmieniły lokalny układ hydrologiczny, co skutecznie zablokowało mechanizm ciśnieniowy odpowiedzialny za erupcje. Gejzer Waimangu zamilkł na zawsze.
Dziś teren ten pokrywają gęste rośliny, które powoli odbudowały życie nad tym dawnym piekłem. Ścieżki prowadzące przez dolinę Waimangu to dziś popularny szlak turystyczny, jednak w krajobrazie nadal widoczne są ślady geotermalnej przeszłości – fumarole, gorące źródła i kolory świadczące o obecności minerałów.
Dlaczego gejzery są tak rzadkie?
Gejzery – choć spektakularne – są wyjątkowo rzadkimi zjawiskami geotermalnymi. Wymagają idealnych warunków:
- aktywnego źródła ciepła, np. magmy pod skorupą ziemską,
- obfitych zasobów wody gruntowej,
- szczelnych, a zarazem elastycznych kanałów, które umożliwiają narastanie i nagłe uwalnianie ciśnienia.
Takie warunki występują zaledwie w kilku miejscach na Ziemi. Na całym świecie znanych jest mniej niż 1000 aktywnych gejzerów.
Gdzie jeszcze można zobaczyć gejzery?
Choć Waimangu już nie tryska, gejzery nadal możemy podziwiać w kilku wyjątkowych regionach świata:
- USA – Park Narodowy Yellowstone: ponad 500 gejzerów, w tym Steamboat i Old Faithful;
- Rosja – Dolina Gejzerów na Kamczatce: około 200 gejzerów;
- Nowa Zelandia – WaioTapu: około 51 aktywnych gejzerów;
- Chile – El Tatio: 38 gejzerów położonych w wysokich Andach;
- Islandia – gejzer Strokkur i inne: 26 gejzerów o różnej aktywności;
- Alaska – ok. 8 gejzerów w trudno dostępnych regionach;
- Inne lokalizacje: Peru, Meksyk, Kenia, Japonia, Papua-Nowa Gwinea.
Pamiątka po żywiole – gejzer, który był legendą
Dziś Waimangu to świadectwo potęgi Ziemi i jej zmienności. Jego historia przypomina, że nawet najkrócej trwające zjawiska mogą na zawsze wpisać się w kroniki geologii i pamięć ludzi. Choć gejzer nie istnieje już fizycznie, jego legenda pozostaje – i nadal inspiruje badaczy, geologów i podróżników z całego świata.
