Na długo przed dinozaurami, przed zlodowaceniami i przed pojawieniem się człowieka, wśród skał południowej Gondwany zaczęło się coś niezwykłego. W Republice Południowej Afryki, w sercu prowincji Mpumalanga, skrywa się jedno z najbardziej fascynujących miejsc na geologicznej mapie świata – Jaskinie Sudwala. To nie tylko jedne z najstarszych znanych jaskiń na Ziemi. To wehikuł czasu, który przenosi nas aż do początków życia na naszej planecie.
Wnętrze Ziemi sprzed 240 milionów lat
Jaskinie Sudwala powstały w skałach dolomitowych, które liczą sobie aż 2,8 miliarda lat i należą do formacji Malmani Subgroup. To jedne z najstarszych zachowanych struktur osadowych, które uformowały się w archaicznych morzach prekambryjskich. Same korytarze jaskiniowe zaczęły się rozwijać około 240 milionów lat temu, czyli w epoce triasu, gdy Afryka była jeszcze częścią superkontynentu Gondwana, a pierwsze dinozaury stawiały swoje niepewne kroki.
Przez miliony lat kwaśne wody gruntowe i deszczowe przedzierały się przez skały, rozszerzając spękania, tworząc gigantyczne komory i rzeźbiąc w wapieniu niezwykłe formy naciekowe. Stalaktyty, stalagmity, kolumny i skalne zasłony tworzą dziś baśniowy krajobraz. Część z tych form ma własne nazwy – Krzyczący Potwór, Warsztat Diabłów, Kraina Czarów – oddające wyobrażeniową moc wnętrza jaskini.
Tempo wzrostu nacieków szacuje się na 2,5 cm na 100 lat, co oznacza, że największe formacje mogły narastać przez miliony lat.
Kryształowa sala i tajemnice mikroświata
W sercu jaskini znajduje się Komora Kryształowa – akustyczna perła Sudwali, mieszcząca nawet 500 osób i położona 150 metrów pod ziemią. Dzięki wyjątkowym właściwościom dźwięku bywa miejscem koncertów, wykładów i… eksploracyjnych zachwytów.
Jaskinie utrzymują stałą temperaturę około 17°C, co sprzyja tworzeniu się stabilnego mikroklimatu. W jego ramach rozwijają się kolonie nietoperzy oraz mikroorganizmy, które potrafią przetrwać w ekstremalnych warunkach: niskim dostępie do światła, wysokiej wilgotności i ograniczonej ilości tlenu. To właśnie dlatego Sudwala stała się przedmiotem zainteresowania mikrobiologów i astrobiologów, poszukujących analogii do środowisk pozaziemskich.
W ścianach jaskini zachowały się także skamieniałe sinice z rodzaju Collenia, żyjące około 2 miliardów lat temu. To jedne z najstarszych organizmów fotosyntetyzujących, które miały kluczowe znaczenie w kształtowaniu atmosfery bogatej w tlen.
Od Homo habilis po legendy burskie
Sudwala to nie tylko skarbiec geologiczny, ale też świadek ludzkiej prehistorii. Znaleziska archeologiczne potwierdzają, że około 1,8 miliona lat temu jaskinie były użytkowane przez Homo habilis, jednych z pierwszych przedstawicieli rodzaju ludzkiego. Przez wieki zamieszkiwali je również ludzie San, tworząc swego rodzaju naturalne schronienia.
W czasach historycznych jaskinie odegrały rolę obronną – w XIX wieku miejscowi wodzowie wykorzystywali je jako twierdzę. Nazwa „Sudwala” miała rzekomo pochodzić od imienia doradcy królewskiego, który schronił się tu wraz z wojskiem podczas jednej z lokalnych wojen.
Z jaskinią wiąże się także legenda o ukryciu tu złota i diamentów przez prezydenta Paula Krugera podczas II wojny burskiej. Choć skarbu nigdy nie odnaleziono, opowieść wciąż rozbudza wyobraźnię poszukiwaczy przygód.
W 1914 roku rozpoczęto tu wydobycie guana nietoperzy, cennego nawozu, który trafiał na lokalne pola uprawne.
Miejsce, które wciąż skrywa sekrety
Mimo ponad stu lat badań, system jaskiniowy Sudwala nadal nie został w pełni poznany. Wciąż odkrywane są nowe korytarze i komory, a badania mikrobiologiczne prowadzą do zaskakujących wniosków o życiu w ekstremalnych warunkach.
Dla turystów to podróż do wnętrza Ziemi i zarazem w głąb czasu. Dla geologów – skarbnica danych o najstarszych procesach osadowych i krasowych. Dla mikrobiologów – laboratorium przyszłości.
Co warto wiedzieć
- Gdzie: Mpumalanga, Republika Południowej Afryki
- Wiek skał: 2,8 miliarda lat
- Wiek jaskini: ok. 240 milionów lat
- Temperatura wewnętrzna: ok. 17°C
- Nietoperze, mikroorganizmy, sinice
- Homo habilis, lud San, XIX-wieczne wojny plemienne
Zdjęcie w zajawce: Guyermer, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
