Z tą skałą jest tak: praktycznie każdy z nas ją widział, za to niewiele osób o niej słyszało. Co to za kuriozum? Chodzi o wapień pińczowski, popularnie zwany „pińczakiem”, który jak żaden inny poszczycić się może najdłuższą w Polsce historią wydobycia i z którego powstały najstarsze budowle datowane na X wiek.

Jego nazwa pochodzi od miejsca, gdzie był on eksploatowany – Pińczowa (woj. świętokrzyskie).

Wychodnie wapieni pińczowskich ciągną się długim pasem wzdłuż południowych obrzeży Gór Świętokrzyskich, od Pińczowa aż po dolinę Wisły. „Pińczak” formował się w płytszych, przybrzeżnych strefach ciepłego środkowomioceńskiego morza.

To typowy wapień organogeniczny, czyli taki, który powstał przy udziale organizmów żywych, w tym wypadku szczątków krasnorostów – glonów morskich należących do rodzaju Lithothamnium. Ponadto w jego masie spotkać można pokruszone fragmenty otwornic, mszywiołów, koralowców, jeżowców, liliowców, ślimaków, małży, a także zęby rekinów, szczątki ryb, krokodyli i szkielety wielorybów. Jeden z nich – Pinocetus polonicus – eksponowany jest w Oddziale Świętokrzyskim PIG-PIB w Kielcach.

Świeżo wydobyty „pińczak” jest stosunkowo miękki i łatwy w obróbce – można go nawet ciąć piłami do drewna albo strugać. Wystawiony na działanie warunków atmosferycznych zmienia swoje właściwości, staje się coraz twardszy i bardziej wytrzymały. Dzieje się tak w wyniku procesu zwanego patynacją.

Reasumując – podatność na obróbkę w stanie świeżym, struktura umożliwiająca wykonanie delikatnych i drobnych detali architektonicznych, nabywana odporność i trwałość sprawiły, że wapień pińczowski stanowił ceniony materiał rzeźbiarski, budowlany i dekoracyjny.

Przez wieki skała ta z dużą konsekwencją opanowała Polskę, stąd nie sposób wymienić wszystkich budowli, dla których „pińczak” był głównym składnikiem w procesie ich tworzenia. W nieco bliższej nam historii, po II wojnie światowej, został on szeroko zastosowany do odbudowy Warszawy. Odtworzono z niego liczne budynki administracyjne, obiekty kultury i zniszczone zabytki. Posłużył także do budowy osiedli mieszkaniowych, w tym wzniesionej w latach 1950-1952 dzielnicy MDM (Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa).

Autor: Paweł Woźniak
Zdjęcie: Wapień pińczowski. Autor: Marmur75, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons